Jochem Simons de Boer (1792-1863): een maatje te klein

Met Alberta de Bree gingen we al een beetje de 18^de eeuw in. Met de voorouders van Grietje de Boer, de vrouw van Albertus de Bree (1871-1915) gaan we zelfs terug tot de 17^de eeuw. 

 

Grietjes vader Dirk was actief als schipper en later koopman in Broek, dat konden we hier lezen: http://barthelgezocht.blogspot.com/2021/05/dirk-de-boer-1843-1901-schipper-en.html  

 

Zijn wieg stond echter in Zaandam, net als een lange rij van voorzaten. Van hen vinden we tientallen aktes in de notariële archieven. Nu gaan we verder met Dirks vader Jochem Simons de Boer.

 

Gezicht te Zaandam objectnummer RP-F-00-2263 fotograaf S.Bakker Jz. via Rijksmuseum Publiek domein

INHOUD

 

 ·         Naar Zaandam, dus 

·         Een maatje te klein 

·         Bakker 1 en Bakker 2 

·         Nageslacht 

·         Van kwaad tot erger 

·         Bronnen

 

NAAR ZAANDAM, DUS

Hoewel Jochem op 30 september 1792 in Zaandam het daglicht ziet wordt hij pas op 7 oktober gedoopt. 1) Vanwege al die vernoemingen krijgt hij achter zijn voornaam die van zijn vader Simon: Simons dus, wat betekent zoon van Simon. 

 

Bij een meisje wordt het dan Simonsdochter, afgekort Simonsdr. Hier staat onze Jochem – ook vaak geschreven als Joghem of Jochgem – in de familie:

 

EEN MAATJE TE KLEIN

Als Jochem in 1820 met Geertje Groot gaat trouwen 2) blijkt uit de bijlage van de huwelijksakte dat hij niet in dienst hoeft. 3) In die bijlage wordt vermeld dat hij van de dienst is vrijgesteld “uit hoofde van onder de maat”. Hij was te klein...

Hoe klein hij dan ook was, het weerhield hem niet een beroep uit te oefenen, waarvoor je sterk moest zijn: houtzager 4) op een houtzaagmolen. Waarom Jochem voor dit beroep heeft gekozen? Zijn voorouders waren meestal schippers, dat zullen we later nog zien. Wel waren er molens in het bezit van de familie en misschien was Jochem geïnteresseerd in de techniek.

Stel je eens voor dat Jochem een voorouder had, eind 16^de eeuw, die ook houtzager was. Dan duurde het ongeveer dertig dagen voordat hij planken had gezaagd van één boom.

In 1592 werd door Cornelis Corneliszoon van Uitgeest de krukas met de windmolen gecombineerd tot de eerste houtzaagmolen. De uitvinding van Corneliszoon zorgde ervoor dat er veel sneller gezaagd kon worden.

Door de krukas wordt de rondgaande beweging van de wieken omgezet in een op en neer gaande beweging van het zaagraam. De smeedijzeren of stalen krukas heeft in de regel drie krukken, die onder een hoek van 120° ten opzichte van elkaar staan. Er zijn ook enkele krukassen met twee krukken of vier krukken.

Krukas (Bron Wikipedia, Foto Rasbak)

BAKKER 1 EN BAKKER 2

Met name in de Zaanstreek werd vanaf 1600 veel gebruikgemaakt van de paltrokmolen voor de scheepsbouw aldaar. 5) 

 

En in ieder geval vanaf 1820 was Jochem meesterknecht en houtzager op de stellingmolen De Bakker in Zaandam. 

 

De oude molen raakte in 1787 in de brand maar werd dadelijk herbouwd. De plannen voor een stoomzagerij waren funest voor De Bakker en in 1878 werd ze gesloopt en verhuisde ze naar Friesland. 6)

 

Eiland in de Voorzaan ca 1875. Links molen De Bakker  Foto 22.07268 via Beeldbank Zaanstad Gemeente Archief

NAGESLACHT

Tussen het zagen door had Jochem genoeg tijd over om aandacht te besteden aan zijn vrouw Geertje. Tussen 1821 en 1844 werden er negen jongens en drie meisjes geboren, allen in Zaandam. 

 

Als Jochem in 1863 7) is uitgezaagd blijkt hij zeven huizen na te laten. 8) Eén ervan 9) is terug te vinden op de Kadastrale kaart van 1832 terwijl ook houtzaagmolen De Bakker hierop is aangegeven:

 

Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Zaandam, Noord Holland, sectie D, blad 01 (MIN07141D01) via de website van Beeldbank Cultureel Erfgoed

De situatie nu:

 

Bron: Google earth

Bij de rode ster stond de molen; het huis van Jochem is verdwenen

VAN KWAAD TOT ERGER

Gekscherend spraken moeders wel eens tot hun lastige kinderen als ze wat hadden uitgespookt: “Je wordt ervoor gestraft in je kinderen!”.Bij Jochem zal dat zeker ook gebeurd zijn want zijn zoon Frederik (1824-1861) komt in 1860 in aanraking met Justitie. 

 

Hij – caféhouder - krijgt van de Kantonrechter in Haarlem een boete van ƒ 50 omdat hij 20 kannen binnenlandse likeur in flessen ongedekt door een bewijs van betaalde plaatselijke belasting in bezit had. Betaalt hij niet, dan moet hij een week naar de gevangenis. 

 

De drank, kannen en flessen worden verbeurdverklaard. Voor de 350 kannen gedestilleerd, die bij de controle zijn aangetroffen had Frederik bewijzen maar voor de likeur was hij de betaalbewijzen voor de belasting kwijtgeraakt. 10)

 

Strafvonnissen Arrondissementsrechtbank Haarlem Toegangsnummer 452 Inventarisnummer 315 Vonnis 252 image 531 via archieven.nl (uitsnede)

Kleinzoon Jochem (!) de Boer (1854-1908) maakt er helemaal een potje van. 

In 1881 wordt hij ervan verdacht dat hij op 17 september 1881 moedwillig iemand gestompt en geslagen heeft. Er zijn drie getuigen maar Jochem bekent alleen dat hij gestompt heeft. De rechter vindt dat de aard van de mishandeling aanleiding geeft tot twee dagen opsluiting en betaling van de kosten van de rechtszaak. 11) 

Al eerder, in 1877 wordt hij ervan verdacht in de nacht van 31 december op 1 januari 1877 in en buiten de tapperij van Trijn Giskes te Zaandam Pieter Stoffels te hebben geslagen en getrapt, samen met drie anderen. 

De ruzie ontstond doordat Stoffels een vrouw een klap gaf waardoor de vier partij trokken voor de vrouw. Jochem krijgt bij verstek zes dagen gevangenisstraf. 12) Hij was ‘m dus gesmeerd.

 

Koepelgevangenis Haarlem Vervaardiger Dutoit Noordhollands Archief Beeldcollectie Gemeente Haarlem inventarisnummer NL-HlmNHA_53015945

 

 Bronnen:

1) Doopboek Nederduits Gereformeerd West-Zaandam 1778-1815 Boek 749c via Familysearch image 411

2) Burgerlijke Stand Huwelijken Zaandam aktenummer 107

3) Burgerlijke Stand Zaandam Huwelijkse bijlage 5 1820

4) Burgerlijke Stand diverse akten

5) Wikipedia

6) Molendatabase, verdwenen molens databasenummer 2832

7) Burgerlijke Stand Overlijden Zaandam aktenummer 217

8) Memories van Successie (successiebelasting) in Noord-Holland Kantoor Zaandam 2538 Memories van aangifte van nalatenschappen, 1818-1902 via Noord Hollands Archief image 354 en 355

9) Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Zaandam, Noord Holland, sectie D, blad 01 (MIN07141D01) via de website van Beeldbank Cultureel Erfgoed

10) Strafvonnissen Arrondissementsrechtbank Haarlem Toegangsnummer 452 Inventarisnummer 315 Vonnis 252 image 531 via archieven.nl

11) Strafvonnissen Arrondissementsrechtbank Haarlem Toegangsnummer 452 Inventarisnummer 337 Vonnis 345 image 770 via archieven.nl

12) Strafvonnissen Arrondissementsrechtbank Haarlem Toegangsnummer 452 Inventarisnummer 332 Vonnis 46 image 135 via archieven.nl