De post van Johannes Barthel (1718 tot 1788) heb ik geactualiseerd. Deels omdat ik het wat te beperkt vond maar ook omdat ik zijn doopboek heb gevonden. Met daarin vermeld de naam van zijn vader zodat Johannes niet meer de stamvader is maar zijn vader Adam!
Dit is een kopie uit het doopboek;
 |
| Kurhessen-Waldeck Landeskirchliches Archiv Kassel Fritzlar Grifte Kirchenbuch Evang. 1703-1738 via Archion Bild 306 |
Er staat:
"Den
13ten huj: In Griffta Adam Bertoll einen Sohn
den seyn
Bruder Johannes Bertoll von Dißen bey der h Tauffe
vorgetragen
und Johannes heisen lasen."
huj: is een
afkorting van het Latijnse hujus en betekent hier "dieses"
Dißen is de
plaats Dissen in Hessen
h betekent
“heiligen”
Johannes is
vernoemd naar zijn oom – van vaders kant - Johannes Bertoll, die doopgetuige
is.
De transcriptie
is gedaan door ChrisvD van het Stamboomforum Genealogieonline.nl
INHOUD
- Johannes in de geschiedenis
- Waarom soldaat
- Te wapen!
- Hoe zat zijn bataljon in elkaar?
- Het dagelijks leven en verdiensten
- Voorbeeld van een vesting
- Werd er gevochten?
- Tot slot
JOHANNES IN DE
GESCHIEDENIS
In de loop van de
achttiende eeuw is lang in ons land vastgehouden aan ’t oude dat goed is. Nogal
wat mensen gaan op zoek naar nieuwe uitdagingen.
In de meeste steden is het
aantal inwoners gekrompen behalve Schiedam. Daar staan ze niet stil en hebben
een nieuw drankje uitgevonden: jenever.
In de loop van de eeuw wordt Europa
geteisterd door de veepest: er is honger en armoede. Een nieuw gewas
brengt redding, de aardappel. In sommige gevallen hanteert men zelfs een dieet
van aardappelen en jenever...
 |
| Foto uit eigen werk |
Wel is de politieke situatie relatief rustig. De
macht is in handen van een zeer kleine en rijke elite.
Er is tijd voor fijngevoeligheid: verlichting. Rechters weigeren homo’s te veroordelen (tegen hen werd eerder al zelden opgetreden, want van dit soort heksenjachten had de Republiek nu juist geen traditie) En ze laten hoge bomen rond executieplaatsen oprichten om de mensen het zicht te besparen.
Werken van Spinoza e.a. worden herontdekt en
in gepopulariseerde vorm uitgeven voor het grote publiek.
Na een
onverstandige reactie op de Oostenrijkse successieoorlog (1740-1748, vrede van Aken) - de
militaire confrontatie met de Fransen zoeken - ontstaat er een volksbeweging in
de steden, net als in 1672.
 |
| Spinoza op een oud briefje van duizend gulden! |
Uiteindelijk zal dat leiden tot het patriottisme in
aanloop tot de Franse tijd. Dat valt echter buiten ons tijdbestek.
Men besluit tot de beëindiging van de gevechtshandelingen, het openen van de geldbuidel en het opgeven van diverse buitenlandse bezittingen. Waarna de vestingen weer aan het leger van de Republiek ter beschikking werden gesteld. 1)
De slechte verrichtingen op het slagveld en de vredesvoorwaarden maken duidelijk dat de Republiek in de Europese politiek niet meer meetelt. 2)
 |
| Vuurwerk ter ere van de Vrede van Aken bij het paviljoen op de Hofvijver te Den Haag in 1749 Rijksmuseum Objectnummer RP-P-OB-70.458 |
WAAROM SOLDAAT
Sommige zoons
kwamen niet aan de beurt om mee te dingen in een boerenbedrijf. Dat kon te
maken hebben met de grootte van het gezin of waar je in het rijtje was geboren.
Of er was niet genoeg werk.Of een gilde was een te belangrijke barrière om een
vak of beroep uit te oefenen.Veelal viel de keuze erop om militair te worden;
meestal was er geen sprake van persoonlijke motivatie.
TE WAPEN!
Door al die
oorlogen wordt er geplunderd, lijdt men armoe, gaat zwerven of je wordt dus
soldaat. En zo trekken er in die tijd duizenden uit de landen om ons heen naar
de lage landen om dát te doen, waar wij zo’n hekel aan hadden: vechten.
In het Arnhemse Lidmatenboek lezen we: “1750 na Pasche met attest. Bartelt Johan van Ober Voorscheid” 3). Eerste
paasdag in 1750 viel op 29 maart en attest. staat voor attestatie; met Ober
Voorscheid wordt Obervorschütz bedoeld, een plaatsje in het Duitse Hessen.
Daar
gaat Johannes volgens de attestatie ter kerke want geboren is hij in Grifte,
een dorpje daar vlakbij. Trouwens, acht maanden later is hij alweer vertrokken,
lezen we in hetzelfde boek: “met attest. na Nijmegen 4 Nov. 1750”.
.JPG)
En zo trekt Johannes tot 1785 langs 12 garnizoensplaatsen – voor zover ik heb kunnen vinden- , eerst alleen en later met zijn gezin.
Dat sticht hij door op10 maart
1754 de Tielse Johanna van Leuwen in Arnhem te huwen 4) waarna het eerste kind
geboren wordt: Johan Adam, gedoopt op 22 augustus 1755 in Bergen op Zoom 5).
HOE ZAT ZIJN
BATALJON IN ELKAAR?
 |
| Willem Lodewijk prins van Banden-Durlach |
Het regiment bestond uit 2 bataljons, elk met een
grenadier-compagnie en zes musketiercompagnieën.
Hoewel het regiment officieel
een nummer/naam droeg, werd dit alleen gebruikt op hun wapens en uitrusting, en
waren ze beter bekend onder de naam van hun commandant (kolonel).
 |
| Uniform fuselier Regiment Nr.13 van Baden Durlach |
Omdat er nog geen dienstplicht is, bestaat het leger in die tijd – het Staatse Leger – voornamelijk uit huurlingen, vooral uit het buitenland.
De toenmalige Staten sloten overeenkomsten met buitenlandse vorsten om complete regimenten te leveren. 7)
HET DAGELIJKS
LEVEN EN VERDIENSTEN
Kazernes zoals nu
bestaan er nog niet; soldaten worden in de stad gehuisvest in woonhuizen of
gevorderde gebouwen.
Gehuwde militairen – zoals onze Johannes – nemen hun vrouw
en kinderen mee. Hele gezinnen trekken van garnizoen naar garnizoen. Met het
aanbieden van vertier kan de lokale bevolking een centje aan hen verdienen. Dat
zal nog wel eens problemen hebben opgeleverd.
Tegen het eind van de eeuw is de
soldij van een sergeant 13 stuivers per dag, dus ƒ237,35 per jaar. (2021:
€1775) 8)
VOORBEELD VAN EEN
VESTING
Johannes maakt in
1750 kennis met de vestingstad Nijmegen. Al eerder – in het rampjaar 1672 -
heeft men last gehad van slecht onderhoud en gebrek aan modern beleid. Snel zag
men in dat de ruimte tussen de stad zelf verder verwijderd moest zijn van het
vijandelijk kanonvuur.
Vandaar dat nieuwe wallen worden aangelegd en op steeds
grotere afstand van de muren buitenwerken worden gebouwd om de poorten te
beschermen. Zodat ze niet met één schot worden vernietigd. Uiteindelijk is het
niet genoeg om de Fransen in 1747 tegen te houden... 9)
 |
Plattegrond
Nijmegen 1700-1710 via website Rijksmuseum Objectnummer BI-B-FM-065-4
De
pijl is geen windwijzer naar het noorden maar geeft de stroming aan naar het
westen. M.a.w. de prent staat op z’n kop.
WERD ER
GEVOCHTEN?
Nee, nergens is
te vinden dat het bataljon of andere delen van het Regiment bij acties
betrokken zijn geweest. Niet in Hessische dienst en niet in dienst van het
Staatse Leger is bekend of Johannes in actie is geweest.
Misschien is dat maar
goed ook want dan was dit wellicht niet geschreven...
TOT SLOT
Uiteindelijk is
Johannes uitgestreden en maar net in de garnizoensplaats Gorinchem aangekomen
komt hij daar eind juni 1788 te overlijden. 10)
 |
| Begraafboek uit Gorinchem |
BRONNEN:
1) Nederland, de
Vaderlandsche Geschiedenis van de Prehistorie tot nu blz.239 e.v.
2) website van
het Ministerie van Defensie
3) Lidmatenboek
Nederduits Gereformeerde Kerk Arnhem 1741-1774 via Familysearch image 276
4) Trouwboek
Nederduits Gereformeerde Gemeente Tiel 1738-1769 folio 106 via Gelders Archief
image 109
5) Doopboek
Nederduits Gereformeerde Kerk Bergen op Zoom 1753-1796 Boek 25 via Familysearch
image 699
6) Rangeerlijst
Compagnie Majoor Stichterman bij de Armee 1e Bataljon van het regiment infanterie
van luitenant-generaal Willem Lodewijk prins van Baden Durlach gemeten op 31
maart 1781 . Stamboek Johannes Barthel toegangsnummer 1.01.19 Inventarisnummer
1933 Inventaris van het archief van de Raad van State
7)
Vredesgarnizoenen van 1715 tot 1795 en 1815 tot 1940 door H. Ringoir in
Bijdragen van de Sectie Militaire Geschiedenis (BSMG) nr. 8 ('s-Gravenhage,
1980) via de website www.dutchregiments.org
en http://www.milwiki.nl/dutchregiments/index.php?n=Main.HomePage
9) Canon van
Nijmegen nummer 22 “Vestingstad”
10) Begraafboek
Nederduits Gereformeerde Kerk Gorinchem 1738-1814 folio 68 via Familysearch
image 664
Reacties
Een reactie posten