Jan van der Helm 1752-1817

Geen onverwachte ontmoeting in mijn fietsverleden, zo mag je haar wel noemen: de dorpskerk van Zoeterwoude. Want ik ben er misschien wel honderd keer langs gereden, niet wetende dat het nog eens zou leiden tot een nieuwe post op mijn blog. En dan is daar nog dat gekriebel van: er is wat met die Jan van der Helm, maar wat? Enfin, lees maar verder. 

 

INHOUD

• Op de fiets 
• Troffel, dagge en schietlood 
• Miening en ’t Watertje 
• In de krant 
• Jacoba en Lena 

OP DE FIETS 

Het is mooi weer, ik ga een eindje fietsen. Vlakbij ligt Zoeterwoude-Dorp met zijn 15^deeeuwse Laurentiuskerk. 

 

Zicht op de dorpskerk met omgeving in 1959 (Fotonr.20373796 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

De deuren staan open dus ik eens ga naar binnen en loop langs de oude grafmonumenten op de vloer. Op een grafsteen staat het volgende:

 

Foto website Vereniging Oud Zoeterwoude

"Sta wandelaar beziet 

dit graf en deze steen 

hij die hier onder rust 

ging stil vertrouwend heen. 

Zijn viertal kinders 

om steeds aan zijn deugd te denken 

verkozen deze steen 

hem op zijn graf te schenken. 

J. V. D. Helm 

overleden den 27 December anno 1817"

Bij het lezen van de naam denk ik meteen: ik ken die vent. Die naam heb ik meer gezien en thuisgekomen heb ik hem al snel gevonden. Kijk maar, hier staat hij in de familie: 

Dat ga ik uitzoeken!

TROFFEL, DAGGE EN SCHIETLOOD 

Een gilde of ambacht was in de tijd voor de Franse Revolutie een belangenorganisatie van personen met hetzelfde beroep. 

 

Schietlood (Wikipedia)

Gilden en ambachten hebben vanaf de middeleeuwen tot eind 18e eeuw bestaan. In een gilde werd kennis en ervaring uitgewisseld. Nieuwe gildeleden werden opgeleid in het vak. 

 

Na een gedegen opleiding kon een leerling erkend worden als vakman met de titel gezel en uiteindelijk de titel meester verkrijgen na het doen van de gilde- of meesterproef. Vaak had een gilde het alleenrecht op het uitoefenen van het vak, wat leidde tot de zekerheid van kwaliteit van het werk met een keurmerk. 1) 

 

Het belangrijkste instrument van de metselaar is de troffel om mortel te mengen, te scheppen en uit te strijken. Het houten handvat van de troffel wordt gebruikt om de stenen aan te kloppen. Met een dagge wordt een verse voeg afgewerkt. 1)

 

Dat Jan zo’n duur graf met zerk kon betalen betekent natuurlijk dat hij een zekere vorm van welstand had bereikt. We zien hem dan ook in de boeken als meester metselaar in Zoeterwoude. 2) Werken van zijn hand heb ik helaas niet kunnen vinden. 

 

Jan, die in 1752 in Alphen aan den Rijn geboren is 3) trouwt in 1783 4) met de Zoeterwoudse Neeltje van Tilburg en blijft in het dorp hangen. Ze krijgen zeven kinderen waarvan er twee jong sterven. 5) Twee meiden blijven ongehuwd en worden winkelierster. Daarover straks meer.

 

MIENING EN ’t WATERTJE 

Bekende namen zijn het voor de inwoners van Zoeterwoude en voor mij. Voor buitenstaanders zullen ze vreemd in de oren klinken. Beide wegen zijn oud en komen al in 1820 voor. 6) 

 

De behuizingen van tegenwoordig mogen beslist schilderachtig genoemd worden. Veel panden zijn monument en zijn een lust voor het oog. 

 

Een huis aan 't Watertje (Google Streetview)

Dat gedoe met cement en zo lijkt Jan geen windeieren te leggen. We weten al dat hij goed was in zijn werk anders word je geen meester metselaar. Uit het feit dat hij een kind liet begraven in een eigen graf 7) en dat hij onroerend goed bezat aan de doorgaande weg in Zoeterwoude kun je opmaken dat het hem goed ging. 8) 

 

Bovendien waagde hij zich in rechtszaken met de bestaande gevestigde orde, waar hij zich meestal liet vertegenwoordigen. 9) En dat nog wel in de Franse tijd!

 

IN DE KRANT 

We mopperen tegenwoordig nogal eens over onze gezondheidszorg. Of het terecht is laat ik in het midden; tweehonderd jaar geleden was het in ieder geval een stuk minder. 

 

We kunnen dat afleiden uit de vele sterfgevallen van (soms heel jonge) kinderen uit de kerkelijk begraafboeken. En als je dan een hogere leeftijd had bereikt, dan was het einde soms gruwelijk. Zo lezen we dat Neeltje “na een allersmertelijkst lijden van weinige dagen” op 64jarige leeftijd in 1820 komt te overlijden. 10) Jan was haar in 1817 al voorgegaan. 10a)

Leydse courant 17 juli 1820 (Erfgoed Leiden)

Leydse courant 31 december 1817 (Erfgoed Leiden)

JACOBA EN LENA 

De Stichting Oud Zoeterwoude heeft een mooie website, onderhouden door een actieve groep vrijwilligers. https://www.oudzoeterwoude.nl/ Ze geven zelfs een kwartaalblad uit, Suetan (daar ben ik lid van, want ik heb wat met Zoeterwoude); en dat voor zo’n klein dorp! 

 

Jan en Neeltje hebben twee ongehuwde dochters die gekozen hebben voor het ondernemerschap. Jacoba aan het Watertje (nu ter hoogte van nummer 7) in een huis met winkel, erf, tuin en boomgaard. 11)

 

Google Streetview

En Lena met huis, erf en tuin ter hoogte van Watertje nu nummer 32.  11) 

 

Google Streetview

Beide panden zijn vervangen door nieuwbouw. Wat hun nering was heb ik niet kunnen achterhalen. 

 

En samen met de derde overlevende zus van de meiden, Maria waren ze populair bij de familie. Zowel van hun oom Hendrik van der Helm als van tante Antje (Anna) van der Helm erfden ze onroerend goed in Alphen aan den Rijn. 12) 

 

Zouden ze met de helm op geboren zijn? 13) 

 

BRONNEN: 

1) Wikipedia 

2) Archiefnummer 0506, Archief van notaris Hermanus van Waalswijk, 1766-1804, inventarisnummer 2520, aktenummer 98 van 14 augustus 1807 via Erfgoed Leiden image 139 

3) Nationaal Archief, Den Haag, DTB kopie Zuid-Holland; Alphen, nummer toegang 3.04.16.006, inventarisnummer 22 

4) Nationaal Archief, Den Haag, DTB kopie Zuid-Holland; Zoeterwoude, nummer toegang 3.04.16.165, inventarisnummer 3 

5) Gaarder Zoeterwoude 1781-1812 via Nationaal Archief image 63 

6) Plaatsingslijst van de minuut- en vervolg-minuutplans van de Dienst van het Kadaster en de Openbare Registers: directie Zuid-Holland, district 's-Gravenhage, 1813-1832 via Nationaal Archief 

7) Gaarder Zoeterwoude 1781-1812 via Nationaal Archief image 63 dochter Johanna op 29 september 1797 

8) Transportregister 63 1805-1807 Zoeterwoude 16-01-1805 pagina 103 via Familisearch image 351 

9) Archiefnummer 0506, Archief van notaris Hermanus van Waalswijk, 1766-1804, inventarisnummer 2520, aktenummer 73 09-07-1800 via Erfgoed Leiden image 334 

10) Leydse Courant 17 juli 1820 pagina 2 via Erfgoed Leiden 

10a) Burgerlijke Stand Overlijden Zoeterwoude aktenummer 53 

11) Kadastrale kaart 1811-1832: oorspronkelijke aanwijzende tafel Zoeterwoude, Zuid Holland, sectie E, blad 026 (OAT08236E026) 

12) B.v.: Toegangsnummer 112.2.01 Archieven van de notarissen residerende te Alphen, 1668-1935 Inventarisnummer 76 van 6 juli 1824

13) Met de helm op geboren worden: in positieve verhaalvarianten betekende het ook wel: gelukskinderen.