INHOUD:
- De Witte Wieven
- Auguste Rodin
- Vastgoed van Jan Hendrik Lovise
- Het verdwenen land
- Verkoop roerende goederen
- Levende have
- Bronnen
DE WITTE
WIEVEN
Het
is mooi weer en we gaan een eindje fietsen.
Het landschap hier in het noorden
van Drenthe is afwisselend: we zien percelen met dan weer landbouw, veeteelt en
hier en daar wat bos. De wegen zijn smal maar doordat het erg stil is heb je
daar geen last van.
Net als in het westen moet je opletten voor de razende
racefietsers. De onvermijdelijke vlaggen op z’n kop ontbreken ook hier niet:
‘blauw wit rood, boer in nood’. De
huidige bebouwing met fraaie bungalows afgewisseld met gerestaureerde oude
boerderijen staat in schrille tegenstelling tot de armoe van vroeger.
We slaan
een zijweg in maar dat het een onverstandige keuze is zal spoedig blijken. De
weg wordt steeds smaller en hobbeliger en het terrein loopt langzaam op.
Bovendien verdwijnt de zon achter de wolken en een kil oostenwindje voert een
natte damp aan. Verderop in een soort dal hangen slierten mist tussen de bomen waar
de zon moeizaam doorheen probeert te breken.
Het geheel maakt een spookachtige
indruk. Plotseling maken de slierten mist zich los uit het dal en beginnen te
zweven, draaien en wentelen zich met een ruk naar ons toe. Dit is niet leuk
meer. We draaien om en willen er vandoor gaan. Tenminste dat is de bedoeling.
 |
| Bron: Pixabay (Publiek domein) |
Tot onze schrik laten van de accu’s onze e-bikes het afweten. De witte
mistslierten hebben inmiddels ons bereikt, lijken wel gedaantes aan te nemen en
een bijna menselijke stem krast: ‘wut-tu-wie-vuh...’ zodat de haren op onze
armen rechtop gaan staan van schrik.
En ineens is alles weer verdwenen: de zon komt
voorzichtig weer tevoorschijn en de accu’s werken weer. We sprinten terug naar
het dorp Norg om op het terras bij een borrel een beetje bij te komen.
Bij de
waard doen we ons verhaal en hij legt ons uit dat wij een ontmoeting hebben
gehad met de witte wieven. Die worden vaak in verband gebracht met
moerasvrouwtjes, feeën of elfen. Het woord elf komt overal in de Germaanse
talen voor en lijkt oorspronkelijk 'wit wezen' te hebben betekend. 1)
 |
| eigen werk |
De
replica van het beeldje The Cathedral van Auguste Rodin bij ons in de gang
stelt twee rechterhanden voor van twee verschillende personen die een
doorkijkje vormen als waren het gotische ramen. Rodin was gefascineerd door de
expressiviteit en de symboliek van handen en was een groot bewonderaar van de
gotische bouwkunst. 2)
Toen dacht ik: dat is een mooie introductie voor de kerk in Norg want die dorpjes in Drenthe hebben vast wel een oude gotische kerk. Mis! Norg heeft een veel oudere kerk met een toren in romaanse stijl.
Het schip werd aanvankelijk gebouwd in
dezelfde bouwtrant, getuige de kleine romaanse vensters, maar werd later
verhoogd en gelukkig van grotere Romano gotische vensters voorzien. Zodat de
vergelijking toch nog een beetje opgaat.
Het is zaterdag 9 april 1831 en er staat een zacht zuidenwindje. Het is rond de twintig graden en rond de kerktoren drijven mooie witte wolken in de blauwe lucht. Naast de Margarethakerk in Norg staan de bollen in volle bloei.
 |
| eigen werk |
Andries Derks Homan en Marchje Jans Lovise verlaten als man en vrouw de kerk. 3) Op de terugweg naar het feest op de boerderij duiken ze weg want het regent gras- en haverkorrels. Die worden door kinderen op de weg gestrooid als teken van vruchtbaarheid.
Plotseling daveren geweerschoten door de lucht: gelukkig zijn het losse flodders, door jongens in de lucht afgeschoten. De bruidegom krijgt van de dienstbode een lange, prachtig versierde kalken pijp aangeboden. Deze breugemanspijp wordt als een kostbaarheid bewaard. 4)
De
ouders van het bruidspaar zijn helaas niet aanwezig: ze zijn allen overleden.
Omdat Marchje een stuk jonger is dan Andries is eerst een bezoek aan notaris
Tonckens noodzakelijk om de huwelijkse voorwaarden vast te leggen en de toestemming
met de toeziend voogd te bespreken. 5) In die tijd is men immers met 25 jaar
pas meerderjarig. Laten we eens kijken waar we het bruidspaar vinden in de
familie:
VASTGOED
VAN JAN HENDRIKS LOVISE
Bij
het Drents Archief in Assen werken ruim dertig mensen. En één van die mensen is
voor mij op zoek naar een verkoopakte waaruit de transactie van een bepaald
pand blijkt. En die is niet te vinden, hoe hard ze ook zoekt. Het zit zo.
Zoals gezegd: de fietsaccu’s doen het weer en we gaan op weg naar Peest waar we mooi oude gerestaureerde boerderijen zien, zoals deze aan de Hoofdweg nummer 16.
 |
| Bron: Streetview |
Vroeger, zo rond 1800 had het pand nummer 87. Trouwens, toen stond het op een plek ernaast. Hoe we dat weten? Op onderstaand plaatje uit het kadaster van Peest uit 1832 is met rode stippen het bezit aan land van een boer aangegeven. Daarboven de situatie van vandaag en Peest ligt een stukje ten oosten van het eerdergenoemde Norg.
 |
%20bewerkt.jpg) |
| Click to enlarge |
Deze rode stipjes waren voor 1832 het eigendom van Jan
Hendriks Lovise, de vader van Marchje en hij bewoonde het pand aan de Hoofdweg
waarlangs wij zo-even fietsten. Hoe Jan aan dat pand is gekomen weten we niet
want volgens het Drents Archief is nou nét dat ene document zoek waarin dat zou
kunnen staan. Wél weten we dat ze volgens een onderzoek van Wim Gelling en
Riekus Hartlief van peest.eu in ieder geval van 1794-1807 eigenaren waren.
HET
VERDWENEN LAND
Net
als zijn schoonzoon hierboven was Jan dus bepaald niet onbemiddeld. Maar helaas
heeft hij daar niet lang van mogen genieten. Na zijn eerste huwelijk met
Hendrikje Harms in 1809 (zij overleed in 1814 in het kraambed) trouwde hij in
1816 met Jantje Hendriks Timmer.
Hendrik kwam in 1829 te overlijden, 41 jaar
oud. Van al die stukken land uit 1832 zijn er alleen bij zijn zoon Hendrik 17
stuks terug te vinden toen deze zoon in 1877 kwam te overlijden. Bij de drie
andere kinderen is niets meer te vinden. De aangifte voor de successie van Jan
toont wel aan dat er onroerend goed in Peest was ten tijde van zijn overlijden
maar het document is zo goed als onleesbaar.
Zoon Hendrik heeft wel de
boerderij aan de Hoofdweg in handen gekregen en dat is aantoonbaar zo gebleven
van de familie tot 1885. Hendriks zoon Jan heeft het pand tot zijn dood in 1885
bewoond. Volgens kadastrale gegevens is de boerderij gesloopt en op een perceel
ernaast opnieuw opgebouwd. 6)
VERKOOP
ROERENDE GOEDEREN
Ik heb mijn
koe verkocht! Kijk maar:
En die akte gaat dan nog meerdere kantjes A4 door met allerlei voorwaarden, uitsluitingen en bedingen. Het is natuurlijk een geintje maar vroeger, bijvoorbeeld in 1823 waren ze gauw klaar met het op schrift stellen van zo’n transactie:
Men was al snel tevreden met een beperkt aantal regels omdat in die kleine boerengemeenschappen men elkaar goed kende. Het taalgebruik komt in deze tijd weliswaar wat komisch over en de omschrijving van hetgeen er werd overgedragen was soms wat vaag maar ze kwamen er samen vast wel uit.
Jan
Hendriks Lovise als voogd en zijn zus Zwaantien als moeder voor haar
stiefkinderen uit een eerder huwelijk lieten op 19 juli 1823 te velde staande gewassen
verkopen: ‘...by openbare veiling te doen verkoopen onderscheidene perceelen
koorn toebehorende aan de Comparente en de minderjarigen voormeld toebehorende
te Langelo op de Esch in de Kampen op wortel staande’. Op voorwaarde dat ‘Het
koorn van welks verkoop in dezen zal worden gehandeld wordt verkogt zoo als het
zelve is en de verkoopers willen in geenen deele wegens de grootte van de
perceelen of iets anders aansprakelik zin, terwijl alles dadelyk na den toeslag
zal komen ten perikel en risiko van de Koopers die gehouden zullen zyn de daar
hun gekogte perceelen geheel te bearbeiden, doch zullen van dezelve maar twee
derden mogen in=oogsten, terwyl een derde by het land moet blyven alles na
plaatselyk gebruik.’ 7) Oordeel zelf maar over het taalgebruik.
LEVENDE
HAVE
We
fietsen rustig verder, verbazen ons over de opschietende brandnetels en bramen,
die hier ten gevolge van het stikstofoverschot welig tieren. In de verte zien
we toch nog een flinke kudde koeien want de nadruk ligt hier op landbouw.
 |
| Een Drentse Boerderij (Yde) Bron: Rijksmuseum Publiek domein |
Als Jan
Hendriks Lovise weer eens naar de notaris moest zorgde hij ervoor met een
gevulde maag op pad te gaan. ’s Morgens een bord pap, een pannenkoek en een
boterham met reuzel en hij kon er weer even tegen. Was de notaris lang van
stof, dan had de meid later op de dag de stamppot met bruine bonen en
erwtensoep wel klaar.
Op de derde mei 1823 meldde Jan zich als besturend voogd
over de kinderen van zijn zus Zwaantien en overleden zwager Jan Jannes Boerma
in diens eerste huwelijk bij Janna Harms verwekt bij notaris Johannes Tonckens
in Assen.
Omdat zij ‘voornemens waren ten overstaan van den ondergeteekenden
Notaris by openbare veiling te doen verkoopen eenige tilbare goederen aan de
Comparante zwaantien Hendriks Lovise voor de eene en aangemelde minderjarigen als
erfgenamen van wylen hunne vader voor de andere sulke toebehorende, benevens
eenige klederen tot de gemelde nalatenschap van Jan Jannes Boerma alleen
behorende...’
Dat ‘eenige tilbare goederen’ bleek uit de notariele
akte te gaan om 502 stuks roerende goederen waaronder drie paarden, zes koeien,
drie vaarsen (jongvolwassen koe), vierkalveren, een hok met tien biggen, dertig
ooien (vrouwelijk schaap) met lammeren, veertien hoenders en een haan. Waarmee
we een aardig idee hebben gekregen over de veestapel van een tamelijk welgestelde
boer uit die tijd. 8)
BRONNEN
1) Het
geloof in witte wieven vindt zijn oorsprong wellicht in de Germaanse tijd, al
weten we dit niet zeker. Soortgelijke fenomenen in het volksgeloof worden
aangetroffen in Indo-Germaanse cultuurgebieden, inclusief Romaanse talen en
Gaelic. Megalithische monumenten als ganggraven, grafheuvels en hunebedden
werden door sommigen als hun woonsteden gezien. Ook dolen witte wieven
bijvoorbeeld bij mottekastelen en cairns. De heuvels liggen vaak met drie
bijeen en worden ook wel wievenbelter genoemd. De witte wieven dansen over de
heide of in het bos, hebben hun geld in hunebedden opgeborgen en weten precies
waar kostbaarheden zijn verborgen in het bos. Ook komen de witte wieven voor
bij moerassen. (Wikipedia)
2) de
website van het Musée Rodin
3)
Burgerlijke Stand Huwelijken Norg Aktenummer 3
4)
Geheugen van Drenthe.nl
5) Notarisakten
Assen archiefnummer 0114.65, Drents Archief, aktenummer 37 van 9 april 1831 Notaris
J.Tonckens image 191
6) Kadaster
1879 Norg kaart 187.15 via alledrenten.nl
7) Notarisakten Assen archiefnummer 0114.65, Drents
Archief, aktenummer 98 van 19 juli 1823 Notaris J. Tonckens image 214
8) Notarisakten
Assen archiefnummer 0114.65, Drents Archief aktenummer 61 van 3 mei 1823 Notaris J. Tonckens
image 97
Reacties
Een reactie posten