Cholera in Broek op Langedijk

PROLOOG

Mijn enige zus emigreerde in de vorige eeuw naar Canada. Zij ontmoette daar een Canadese emigrant met Hollandse achtergrond waarop zij viel.

 

En zo geviel het dat zij nog even terugkeerde om van ons afscheid te nemen om zich definitief met haar de Bree te vestigen in dat verre land. We gaan eens kijken naar de belevenissen van de voorzaten van haar man.

 

We gaan verder met Jan Ariensz Kok (1842-1905) 

INHOUD

• Vibrio Cholerae
• Heeft Jan het heen en weer?
• De Friese Broodbakker Us Bertus
• Money It's a hit!
  

 

VIBRIO CHOLERAE

Op de jaarlijkse kermis in Alkmaar is in 1894 iets bijzonders aan de hand. De commissaris van politie roept de exploitanten op weg te blijven als blijkt dat zij tussen 1 juli en 25 augustus van dat jaar in plaatsen actief zijn geweest waar cholera heeft geheerst of nog heerst. 1)

 

Alkmaarsche Courant van 5 augustus 1894

Hoe actueel is de situatie vergeleken met die van onze tijd van Corona! 

 

Het spook van Cholera waart al tientallen jaren door Noord-holland, voor het eerst in 1832 maar vooral in 1866 en latere jaren. 

 

Mogelijk is dat de reden dat Jan Kok en Sijtje Balder hun eerste twee kinderen Arie en Maartje al jong verloren. Maar nog harder is de slag als ook Sijtje en hun laatstgeborene Klaas op dezelfde dag, 9 augutus 1894 onder de last van de ziekte bezwijken. 2) 

 

Rotterdamsch Nieuwsblad van 13 augustus 1894

 

Meestal was de oorzaak van de ziekte het drinken van besmet water, waardoor het immuunsysteem in de war werd gebracht. Als het stadium van uitdroging was begonnen, dan was er destijds geen redden meer aan. 3)

 

Waar vinden we Jan en Sijtje in de familie?

 

HEEFT JAN HET HEEN EN WEER?

In het vinden van verhalen rond de familie probeer ik mijn hoofdpersonen uit te dagen. In een enkel geval - zoals nu - lijkt het er op dat het andersom is: Jan daagt mij uit! 

 

Hij laat in de krant weten dat hij zijn huis in Broek op Langedijk - waar nu (1873) een mandenmaker zit - te huur aanbiedt. Informatie te bevragen bij Jan Kok aan de Huigendijk in Oudorp. 4) 

 

Alkmaarsche Courant van 9 december 1873

 

En dat is juist want daar woonde hij toen, waar hij het beroep van akkerbouwer uitoefende. 5) In een andere advertentie blijkt dat in Broek op Langedijk inderdaad een mandenmaker actief is geweest. 6) 

 

In 1878 keert Jan weer terug naar Broek. 7) Wat dreef hem? 

 

Ik heb niet kunnen vinden wat de beweegredenen waren voor het tijdelijk verblijf van Jan en zijn gezin in Oudorp. 

 

Aan de hand van de verschillende aktes in de Burgerlijke Stand is wel op te maken dat hij in Oudorp van beroep veranderde. Van landbouwer werd hij broodbakker.

"De Broodbakker" van Anton Pieck (© Anton Pieck, licensed by Orange Licensing BV)

 

DE FRIESE BROODBAKKER US BERTUS

Als ik nu boodschappen ga doen bij bakker Us Bertus in de Doezastraat, hier in Leiden heb ik een ruime keuze uit diverse soorten brood en broodjes. In de tweede helft van de negentiende eeuw en vooral aan het eind ervan was dat wel anders. 

 

Bron: de website van Pixabay (Public domain)

 De prijzen van de grondstoffen daalden en er kwamen steeds meer broodfabrieken, waartegen het moeilijk was te concurreren. Het beeld van de romantische broodbakkerij bleef bestaan. Of de inkomsten ook bleven, dat is nog maar de vraag. 

 

Toch deed Jan het eerst wel aardig: rond 1880 had hij drie keer een bakkersknecht in dienst. 8) Uiteindelijk viel het Jan niet mee het hoofd als broodbakker boven water te houden. 

 

Na de dood van zijn vrouw Sijtje Balder in 1894 stopte hij er mee en ging witte kool verbouwen. We weten dat omdat in de huwelijkaktes van zijn kinderen hij vermeld werd als landbouwer, het beroep dat hij ook uitoefende toen hij trouwde. In 1905 kwam hij berooid te overlijden. 9)

Onbekend is waar het onroerend goed is gebleven.

MONEY, IT'S A HIT

Na het tragische overlijden van Sijtje wordt de Memorie van Successie voor de erfbelasting opgemaakt. Hieruit blijkt dat Sijtje degene is die het vermogen heeft ingebracht. 

 

Bron: de website van Unsplash (Public domain)

 

Het woonhuis (met bakkerij?) was 3.000 gulden waard en ze had ook nog een weiland in Sint-Pancras van 4.000 gulden. Dat alles diende als onderpand voor een hypotheek van 5.000 gulden voor de bakkerij van Jan. 10) 

 

Omdat ik nergens notariële koopaktes heb kunnen vinden denk ik dat Sijtje het onroerend goed heeft geërfd. Bij die familie Balder zit vast nog wel wat meer geld. Dat gaan we later uitzoeken.

1) Alkmaarsche Courant van 5 augustus 1894
2) Rotterdamsch Nieuwsblad van 13 augustus 1894
3) Wikipedia
4) Alkmaarsche Courant van 9 februari 1873
5) Bevolkingsregister, archiefnummer 77.1.2.029, Bevolkingsregisters Regiogemeenten, inventarisnummer 167, blad 169, aktenummer 1 Broek op Langedijk 1869-1880
6) Alkmaarsche Courant van 3 mei 1874
7) Bevolkingsregisters Regiogemeenten, inventarisnummer 167, blad 169, aktenummer 1 Broek op Langedijk 1869-1880
8) onder meer Bevolkingsregister, archiefnummer 77.1.2.029, Bevolkingsregisters Regiogemeenten, inventarisnummer 167, blad 339, aktenummer 1 Broek op Langedijk  1869-1880
9) 2645-2650 Tafel V-bis, alfabetisch register van sterfgevallen en aangiften van nalatenschappen, 1904-1927 image 78
10) 1-194 Memories van aangifte van nalatenschappen, 1818-1902 Kantoor Alkmaar 5/2414 d.d. 20-05-1895 via Noord-Hollands Archief image 96 en verder